Badankeen ma waxaa nagu waajib ah inaan xiranno marada wejiga si aan gacan uga geysanno hoos u dhigigga faafitaanka coronavirus?
Su`aashan ayaa waxaa qiimeyn ku wada guddi la taliyeyaal u ah Ururka Caafimaadka Adduunka ee (WHO).
Kooxdan ayaa fulin doonta baaritaan ku saabsan haddii fayraska la sii saadaalin karo sida uu noqon doono; daraasad laga sameeyay gudaha Mareykanka ayaa lagu sheegay in qufacu uu gaari karo ilaa 6m oo qof halka hindhisaduna ay gaari karto 8m.
Guddoomiyaha guddiga, Prof David Heymann, ayaa BBC-da u sheegay in baaritaanka cusub uu sababi karo in talobixin cusub laga soo saaro marada wejiga lagu xirto.
Agaasimihii hore ee WHO ayaa yiri: “WHO ayaa mar kale eegeysa haddii ay talooyin cusub ka bixin lahayd isticmaalka marada wejiga lagu xirto iyo haddii kale.”
Waa maxay talada haatan?
WHO ayaa ku talineysa in dadku 1m iyo ka badan u jirsadaan qof walba si looga fogaado is qaadsiinta fayraska.
Waxay sheegtay in dadka xanuunsan ee ay ka muuqdaan calaamadaha ay tahay inay xirtaan marada wejiga.
Balse waxay ku talineysaa in dadka caafimaadka qaba ay keliya u baahan yihiin inay xirtaan haddii ay daryeelayaan dadka kale ee fayraska qaba amaba ay iyaga naftooda qunfacayaan amaba hindhisayaan.
Mareykanka ayaase muwaadniintiisa ku booriyay inay isticmaal waji xirka. Talaaboyinka ay soo saartay xarunta ka hortagga cudurada ayaa imanaysa kaddib markii Mareykanka laga xaqiijiyay laba boqol iyo toddobaantan kun afar boqol toddobaatan iyo saddex kiis oo fayraska corona ah halka dhimashaduna, ay caga cageyneyso 7,000 oo qof.
Madaxweynaha waddanka Mareykanka Donald Trump, ayaa sheegay inuusan xiran doonin walxaha afka lagu xirto ee gacanta ka gaysta in cudurka uusan faafin, muddo yar un kaddib markii lagu dhawaaqay in dowladdiisa ay ku talabixinayso in dhammaan Ameerikaanka ay goobaha fagaarooyinka afkooda duubtaan.
Mr Trump ayaa ku celceliyay in tallaabooyinkaas aanay qasab ahayn.
Wuxuu shegay inaysan ka suuroobanin inuu madax, boqoro iyo kali taliyayaal in aqaka cad ku salaama isagoo uu afku u xiran yahay.
“Adigana kuma khasbanid, umaleyn maa in ana anigana xiran doono”
Waxay hay`addu ku celcelisay in marada wejiga lagu xirto ay keliya waxtar leedahay haddii lagu daro gacmaha oo si joogto ah la isaga dhaqo.
UK, iyo dalalka kale oo uu Mareykanku ka mid yahay, ayaa ku talinaya in kala fogaanshaha bulshada ay micnaheedu tahay in dakdu ay isku jirsadaan ugu yaraan 2m.
Taladan ayaa waxay ku saleysan tahay xaqiiqo muujineysa in fayrasyadu ay keliya ku gudbin karaan marka ay soo raacaan qufaca ama hindhisada dadka.
Sidaas darteed maxaa lagu sheegay baaritaanka cusub?
Baarayaasha Machadka Teknolojiyadda ee Massachusetts (MIT) ee ku yaalla Cambridge, Mareykanka, ayaa adeegsaday kaamirooyin heer sare ah si loo qiimeeyo waxa dhacaya marka uu qof qufaco ama hindhiso.
Waxay ogaadeen in marka qofku uu qunfaco ama hindhiso ay hawada raacaan walxo yaryar oo sida fayraska, kuwaas oo laga qaadi karo meel fog.
Daraasadda – oo lagu fuliyay shuruudaha sheybaarrada – ayaa lagu ogaaday in qufaca uu fayraska geyn karo ilaa 6m halka hindhisada, oo ka xawaare dheereysa, ay gaari karto ilaa 8m.
Maxaa ka dhalan kara?
Saynisyahanka hormuudka u ahayd daraasadda, Prof Lydia Bourouiba oo ka tirsan MIT, ayaa sheegtay inay ka walaacsan tahay sida hadda loo adeegsado kala fogaanshaha.
“Waxa aan neefsanno, qunfac ama hindhiso waa hawo ceeryaamo ah oo meel fog gaari karta, qeybo ka mid ah walxahaas ayaa ku baahaya qolka,” ayay tiri.
“Sidaas darteed in la aamino fakraddan qaldan ee labada mitir la isku jirsanayo, taas oo laga yaabo in hawada jeermiska sidda ay meel fog ku dhacdo kuma saleysna waxa aan sida tooska ah u qiimeynay.”
Tan miyay beddeleysaa talada ku saabsan marada wejiga lagu xirto?
Aragtida Prof Bourouiba ayaa ah in xaaladaha qaar, gaar ahaan in lagu jiro qolal aan hawo fiican lahayn, ay wax ka tareyso marada wejiga lagu xirto.
Tusaale ahaan, marka aad la kulanto qof qaba fayraska, waxay marada wejiga lagu xirto kaa caawineysaa inay afkaaga ka leexiso hawada jeermiska sidda ee ka soo baxaysa neeftooda.
Maxay la taliyeyaasha WHO aaminsan yihiin?
Sida uu qabo Prof Heymann, baaritaanka cusub ee MIT iyo machadyada kale waa la qiimeyn doonaa, sababtoo ah waxay sheegayaan in qunfaca iyo hindhisada dib loo eegi karo, si ka duwan sidii loo maleynayay.
Wuxuu sheegay in haddii caddeyntan la isku waafaqo “laga yaabo in xirashada marada wejiga ay ka waxtar badnaato kala fogaanshaha.”
Balse wuxuu intaas ku daray in loo baahan yahay in marada wejiga lagu xirto loo isticmaalo sidii loogu talo galay, in lagu xirto sanka korkiisa. Haddii ay qoyaan, fayrasku wuu ka gudbi karaa. Wuxuu kula talinayaa dadka inay si taxadar leh isaga bixiyaan, si uusan fayrasku gacmahooda u gaarin.
Wuxuu intaa raaciyay in marada wejiga lagu xirto ay tahay in si joogto ah loo isticmaalo.
Guddiga, oo loogu magac daray Kooxda La talinta Farsamo ee Fayrasyada Faafa, ayaa lagu wadaa inay kulankooda xiga yeeshaan maalmaha soo socda.
Miyaysan dalalku beddeleynin talooyinka ku aaddan marada wejiga lagu xirto?
Marada wejiga lagu xirto oo caan ka ah dalal badan oo Aasiya ku aalla, ayaa waxaa haatan qiimeyneysa Xarunta Xakameynta Cudurrada ee Mareykanka (CDC).
Dalka Austria, booliiska ayaa haatan xirta iyo qof walba oo la macaamilaya booliiska. Dukaamada waaweyn ayaa ku adkeysanaya inay macaamiishu sidoo kale xirtaan.
Dalalka Yurub oo ay dhif ahayd in lagu arko ayay haatan caan ka tahay marada wejiga lagu xirto, talada cusub ee WHO ayaana sii xoojin doonta isbeddelkaas.
About Author
